dots-menu
×

Home  »  The Oxford Book of Latin Verse  »  The Marriage of Honorius and Maria

Heathcote William Garrod, comp. (1878–1960). The Oxford Book of Latin Verse. 1912.

Claudian c.370–c.404

The Marriage of Honorius and Maria

HAVSERAT insolitos promissae uirginis ignis

Augustus primoque rudis flagrauerat aestu;

nec nouus unde calor nec quid suspiria uellent,

nouerat incipiens et adhuc ignarus amandi.

non illi uenator equus, non spicula curae,

non iaculum torquere libet; mens omnis aberrat

in uulnus quod fixit Amor. quam saepe medullis

erupit gemitus! quotiens incanduit ore

confessus secreta rubor nomenque beatum

iniussae scripsere manus! Iam munera nuptae

praeparat, et pulcros, Mariae sed luce minores,

eligit ornatus, quidquid uenerabilis olim

Liuia diuorumque nurus gessere superbae.

incusat spes aegra moras longique uidentur

stare dies segnemque rotam non flectere Phoebe.

Scyria sic tenerum uirgo flammabat Achillem

fraudis adhuc expers bellatricisque docebat

ducere fila manus et, mox quos horruit Ide,

Thessalicos roseo nectebat pollice crinis.

haec etiam queritur secum: ‘quonam usque uerendus

cunctatur mea uota socer? quid iungere differt

quam pepigit, castasque preces implere recusat?

non ego luxuriem regum moremque secutus

quaesiui uultum thalamis, ut nuntia formae

lena per innumeros iret pictura penatis,

nec uariis dubium thalamis laturus amorem

ardua commisi falsae conubia cerae.

non rapio praeceps alienae foedera taedae,

sed quae sponsa mihi pridem patrisque relicta

mandatis uno materni sanguinis ortu

communem partitur auum. fastidia supplex

deposui gessique procum; de limine sacro

oratum misi proceres, qui proxima nobis

iura tenent. fateor, Stilicho, non parua poposci,

sed certe mereor princeps hoc principe natus,

qui sibi te generum fraterna prole reuinxit,

cui Mariam debes. faenus mihi solue paternum,

redde suos aulae. mater fortasse rogari

mollior. o patrui germen, cui nominis heres

successi, sublime decus torrentis Hiberi,

stirpe soror, pietate parens, tibi creditus infans

inque tuo creui gremio partuque remoto

tu potius Flacilla mihi. quid diuidis ergo

pignora? quid iuueni natam non reddis alumno?

optatusne dies aderit? dabiturne iugalis

nox umquam?’

tali solatur uulnera questu.

risit Amor placidaeque uolat trans aequora matri

nuntius et totas iactantior explicat alas.

mons latus Ionium Cypri praeruptus obumbrat,

inuius humano gressu, Phariumque cubile

Proteos et septem despectat cornua Nili.

hunc neque canentes audent uestire pruinae

nec uenti pulsare, timent hunc laedere nimbi;

Luxuriae Venerique uacat. pars acrior anni

exsulat; aeterni patet indulgentia ueris.

in campum se fundit apex; hunc aurea saepes

circuit et fuluo defendit prata metallo.

Mulciber, ut perhibent, his oscula coniugis emit

moenibus et talis uxorius obtulit arces.

intus rura micant, manibus quae subdita nullis

perpetuum florent, Zephyro contenta colono,

umbrosumque nemus, quo non admittitur ales,

ni probet ante suos diua sub iudice cantus:

quae placuit, fruitur ramis; quae uicta, recedit.

uiuunt in Venerem frondes omnisque uicissim

felix arbor amat; nutant ad mutua palmae

foedera, populeo suspirat populus ictu

et platani platanis alnoque adsibilat alnus.

labuntur gemini fontes, hic dulcis, amarus

alter et infusis corrumpens mella uenenis,

unde Cupidineas armari fama sagittas.

mille pharetrati ludunt in margine fratres,

ore pares, aeuo similes, gens mollis Amorum.

hos Nymphae pariunt, illum Venus aurea solum

edidit. ille deos caelumque et sidera cornu

temperat et summos dignatur figere reges;

hi plebem feriunt. nec cetera numina desunt.

hic habitat nullo constricta Licentia nodo

et flecti faciles Irae uinoque madentes

Excubiae Lacrimaeque rudes et gratus amantum

Pallor et in primis titubans Audacia furtis

iucundique Metus et non secura Voluptas;

et lasciua uolant leuibus Periuria uentis.

quos inter petulans alta ceruice Iuuentas

excludit Senium luco procul.

atria diuae

permutant radios siluaque obstante uirescunt.

Lemnius haec etiam gemmis exstruxit et auro

admiscens artem pretio trabibusque smaragdi

supposuit caesas hyacinthi rupe columnas.

beryllo paries et iaspide lubrica surgunt

limina despectusque solo calcatur achates.

in medio glaebis redolentibus area diues

praebet odoratas messis; hic mitis amomi,

hic casiae matura seges, Panchaeaque turgent

cinnama, nec sicco frondescunt uimina costo

tardaque sudanti prorepunt balsama riuo.

quo postquam delapsus Amor longasque peregit

penna uias, alacer passuque superbior intrat.

caesariem tunc forte Venus subnixa corusco

fingebat solio. dextra laeuaque sorores

stabant Idaliae: largos haec nectaris imbris

irrigat, haec morsu numerosi dentis eburno

multifidum discrimen arat; sed tertia retro

dat uarios nexu nec iusto diuidit orbis

ordine neglectam partem studiosa relinquens:

plus error decuit. speculi nec uultus egebat

iudicio; similis tecto monstratur in omni

et rapitur, quocumque uidet, dum singula cernit

seque probat. nati uenientis conspicit umbram

ambrosioque sinu puerum complexa ferocem

‘quid tantum gauisus?’ ait; ‘quae proelia sudas,

improbe? quis iacuit telis? iterumne Tonantem

inter Sidonias cogis mugire iuuencas?

an Titana domas? an pastoralia Lunam

rursus in antra uocas? durum magnumque uideris

debellasse deum.’

suspensus in oscula matris

ille refert: ‘Laetare, parens; inmane tropaeum

rettulimus, nostrum iam sensit Honorius arcum.

scis Mariam patremque ducem, qui cuspide Gallos

Italiumque fouet, nec te praeclara Serenae

fama latet. propera; regalibus adnue uotis:

iunge toros.’

gremio natum Cytherea remouit

et crinis festina ligat peplumque fluentem

adleuat et blando spirantem numine ceston

cingitur, impulsos pluuiis quo mitigat amnis,

quo mare, quo uentos irataque fulmina soluit.

ut stetit ad litus, paruos adfatur alumnos:

‘heus! quis erit, pueri, uitreas qui lapsus in undas

huc rapidum Tritona uocet, quo uecta per altum

deferar? haud umquam tanto mihi uenerit usu.

sacri, quos petimus, thalami. pernicius omnes

quaerite, seu concha Libycum circumsonat aequor,

Aegaeas seu frangit aquas. quicumque repertum

duxerit, aurata donabitur ille pharetra.’

dixerat et sparsi diuisa plebe feruntur

exploratores pelagi. sub fluctibus ibat

Carpathiis Triton obluctantemque petebat

Cymothoen. timet illa ferum seseque sequenti

subripit et duris elabitur uda lacertis.

‘heus’, inquit speculatus Amor, ‘non uestra sub imis

furta tegi potuere uadis. accingere nostram

uecturus dominam: pretium non uile laboris

Cymothoen facilem, quae nunc detrectat, habebis.

hac mercede ueni.’

prorupit gurgite toruus

semifer; undosi uerrebant bracchia crines;

hispida tendebant bifido uestigia cornu,

qua pistrix commissa uiro. ter pectora mouit;

iam quarto Paphias tractu sulcabat harenas.

umbratura deam retro sinuatur in arcum

belua; tum uiuo squalentia murice terga

purpureis mollita toris: hoc nauigat antro

fulta Venus; niueae delibant aequora plantae.

prosequitur uolucer late comitatus Amorum

tranquillumque choris quatitur mare. serta per omnem

Neptuni dispersa domum Cadmeia ludit

Leucothoe, frenatque rosis delphina Palaemon;

alternas uiolis Nereus interserit algas;

canitiem Glaucus ligat inmortalibus herbis.

nec non et uariis uectae Nereides ibant

audito rumore feris (hanc pisce soluto

subleuat Oceani monstrum Tartesia tigris;

hanc timor Aegaei rupturus fronte carinas

trux aries; haec caeruleae suspensa leaenae

innatat; haec uiridem trahitur complexa iuuencum),

certatimque nouis onerant conubia donis.

cingula Cymothoe, rarum Galatea monile

et grauibus Psamathe bacis diadema ferebat

intextum, Rubro quas legerat ipsa profundo.

mergit se subito uellitque corallia Doto;

uimen erat dum stagna subit; processerat undis:

gemma fuit.

nudae Venerem cinxere cateruae

plaudentesque simul tali cum uoce sequuntur:

‘hos Mariae cultus, haec munera nostra precamur

reginae regina feras. dic talia numquam

promeruisse Thetin nec cum soror Amphitrite

nostro nupta Ioui. deuotum sentiat aequor,

agnoscat famulum uirgo Stilichonia pontum.

uictricis nos saepe ratis classemque paternam

ueximus, attritis cum tenderet ultor Achiuis.’

iam Ligurum terris spumantia pectora Triton

adpulerat lassosque fretis extenderat orbis.

continuo sublime uolans ad moenia Gallis

condita, lanigeri suis ostentantia pellem,

peruenit. aduentu Veneris pulsata recedunt

nubila, clarescunt puris Aquilonibus Alpes.

laetaturque tamen; Mauortia signa rubescunt

floribus et subitis animantur frondibus hastae.

illa suum dictis adfatur talibus agmen:

‘Gradiuum, nostri comites, arcete parumper,

ut soli uacet aula mihi. procul igneus horror

thoracum, gladiosque tegat uagina minacis.

stent bellatrices aquilae saeuique dracones;

fas sit castra meis hodie succumbere signis.

tibia pro lituis et pro clangore tubarum

molle lyrae festumque canant. epulentur ad ipsas

excubias; mediis spirent crateres in armis.

laxet terribilis maiestas regia fastus

et sociam plebem non indignata potestas

confundat turbae proceres. soluantur habenis

gaudia nec leges pudeat ridere seueras.

‘tu festas, Hymenaee, facis, tu, Gratia, flores

elige, tu geminas, Concordia, necte coronas.

uos, pennata cohors, quo quemque uocauerit usus,

diuisa properate manu, neu marceat ulla

segnities: alii funalibus ordine ductis

plurima uenturae suspendite lumina nocti;

hi nostra nitidos postis obducere myrto

contendant; pars nectareis adspergite tecta

roribus et flamma lucos adolete Sabaeos;

pars infecta croco uelamina lutea Serum

pandite Sidoniasque solo praesternite uestis.

ast alii thalamum docto componite textu;

stamine gemmato picturatisque columnis

aedificetur apex, qualem non Lydia diues

erexit Pelopi nec quem struxere Lyaeo

Indorum spoliis et opaco palmite Bacchae.

illic exuuias omnis cumulate parentum:

quidquid auus senior Mauro uel Saxone uictis,

quidquid ab innumeris socio Stilichone tremendus

quaesiuit genitor bellis, quodcumque Gelonus

Armeniusue dedit; quantum crinita sagittis

attulit extremo Meroe circumflua Nilo;

misit Achaemenio quidquid de Tigride Medus,

cum supplex emeret Romanam Parthia pacem.

nobilibus gazis opibusque cubilia surgant

barbaricis; omnes thalamo conferte triumphos.’

sic ait et sponsae petit improuisa penatis.

illa autem secura tori taedasque parari

nescia diuinae fruitur sermone parentis

maternosque bibit mores exemplaque discit

prisca pudicitiae, Latios nec uoluere libros

desinit aut Graios, ipsa genetrice magistra,

Maeonius quaecumque senex aut Thracius Orpheus

aut Mytilenaeo modulatur pectine Sappho

(sic Triuiam Latona monet; sic mitis in antro

Mnemosyne docili tradit praecepta Thaliae):

cum procul augeri nitor et iucundior aer

attonitam lustrare domum fundique comarum

gratus odor. mox uera fides numenque refulsit.

cunctatur stupefacta Venus; nunc ora puellae

flammea, nunc niueo miratur uertice matrem.

haec modo crescenti, plenae par altera lunae:

adsurgit ceu forte minor sub matre uirenti

laurus et ingentis ramos olimque futuras

promittit iam parua comas; uel flore sub uno

ceu geminae Paestana rosae per iugera regnant:

haec largo matura die saturataque uernis

roribus indulget spatio; latet altera nodo

nec teneris audet foliis admittere soles.

adstitit et blande Mariam Cytherea salutat:

‘salue sidereae proles augusta Serenae,

magnorum suboles regum parituraque reges:

te propter Paphias sedis Cyprumque reliqui,

te propter libuit tantos explere labores

et tantum transnare maris, ne uilior ultra

priuatos paterere lares neu tempore longo

dilatos iuuenis nutriret Honorius ignis.

accipe fortunam generis, diadema resume,

quod tribuas natis, et in haec penetralia rursus,

unde parens progressa, redi. fac nulla subesse

uincula cognatae: quamuis aliena fuisses

principibus, regnum poteras hoc ore mereri.

quae propior sceptris facies? qui dignior aula

uultus erat? non labra rosae, non colla pruinae,

non crinis aequant uiolae, non lumina flammae.

quam iuncti leuiter sese discrimine confert

umbra supercilii! miscet quam iusta pudorem

temperies nimio nec sanguine candor abundat!

Aurorae uincis digitos umerosque Dianae;

ipsam iam superas matrem. si Bacchus amator

dotali potuit caelum signare corona,

cur nullis uirgo redimitur pulcrior astris?

iam tibi molitur stellantia serta Bootes

inque decus Mariae iam sidera parturit aether.

o digno nectenda uiro tantique per orbem

consors imperii! iam te uenerabitur Hister;

nomen adorabunt Thulani; Rhenus et Albis

seruiet; in medios ibis regina Sygambros.

quid numerem gentis Atlanteosque recessus

oceani? toto pariter donabere mundo.’

dixit et ornatus, dederant quos nuper ouantes

Nereides, collo membrisque micantibus aptat.

ipsa caput distinguit acu, substringit amictus;

flammea uirgineis accommodat ipsa capillis.

ante fores iam pompa sonat, pilentaque sacra

praeradiant ductura nurum. calet obuius ire

iam princeps tardumque cupit discedere solem:

nobilis haud aliter sonipes, quem primus amoris

sollicitauit odor, tumidus quatiensque decoras

curuata ceruice iubas Pharsalia rura

peruolat et notos hinnitu flagitat amnis

naribus accensis; mulcet fecunda magistros

spes gregis et pulcro gaudent armenta marito.

candidus interea positis exercitus armis

exsultat socerum circa; nec signifer ullus

nec miles pluuiae flores dispergere ritu

cessat purpureoque ducem perfundere nimbo.

haec quoque uelati lauro myrtoque canebant:

‘diue parens, seu te complectitur axis Olympi,

seu premis Elysias, animarum praemia, uallis,

en promissa tibi Stilicho iam uota peregit;

iam gratae rediere uices; cunabula pensat;

acceptum reddit thalamum, natoque reponit

quod dederat genitor. numquam te, sancte, pigebit

iudicii nec te pietas suprema fefellit.

dignus cui leges, dignus cui pignora tanti

principis et rerum commendarentur habenae.

dicere possemus quae proelia gesta sub Haemo

quaeque cruentarint fumantem Strymona pugnae,

quam notus clipeo, quanta ui fulminet hastam,

ni prohiberet Hymen. quae tempestiua relatu,

nunc canimus. quis consilio, quis iuris et aequi

nosse modum melior? quod semper dissilit, in te

conuenit, ingenio robur, prudentia marti.

fronte quis aequali? quem sic Romana decerent

culmina? sufficerent tantis quae pectora curis?

stes licet in populo, clamet quicumque uidebit:

hic est, hic Stilicho! sic se testatur et offert

celsa potestatis species, non uoce feroci,

non alto simulata gradu, non improba gestu.

affectant alii quidquid fingique laborant,

hoc donat natura tibi. pudor emicat una

formosusque rigor uultusque auctura uerendos

canities festina uenit. cum sorte remota

contingat senio grauitas uiresque iuuentae,

utraque te cingit propriis insignibus aetas.

ornatur Fortuna uiro. non ulla nocendi

tela nec infecti iugulis ciuilibus enses.

non odium terrore moues nec frena resoluit

gratia; diligimus pariter pariterque timemus.

ipse metus te noster amat, iustissime legum

arbiter, egregiae pacis fidissime custos,

optime ductorum, fortunatissime patrum.

plus iam, plus domino cuncti debere fatemur,

quod gener est, inuicte, tuus. uincire corona;

insere te nostris contempto iure choreis.

sic puer Eucherius superet uirtute parentem;

aurea sic uideat similis Thermantia taedas;

sic uterus crescat Mariae; sic natus in ostro

paruus Honoriades genibus considat auitis.’