Contents -BIBLIOGRAPHIC RECORD

Heathcote William Garrod, comp. (1878–1960). The Oxford Book of Latin Verse. 1912.

Marcus Manilius fl. A.D. 10

The Science of Nature

CARMINE diuinas artis et conscia fati

sidera diuersos hominum uariantia casus,

caelestis rationis opus, deducere mundo

aggredior primusque nouis Helicona mouere

cantibus et uiridi nutantis uertice siluas,

hospita sacra ferens nulli memorata priorum.

huc mihi tu, Caesar, patriae princepsque paterque,

qui regis augustis parentem legibus orbem

concessumque patri mundum deus ipse mereris,

daque animum uirisque satis da tanta canendo.

iam propiusque fauet mundus scrutantibus ipsum

et cupit aetherios per carmina pandere census.

hoc sub pace uacat tantum. iuuat ire per ipsum

aera et inmenso spatiantem uiuere caelo

signaque et aduersos stellarum noscere cursus.

quod solum nouisse parum est. impensius ipsa

scire iuuat magni penitus praecordia mundi,

quaque regat generetque suis animalia signis

cernere et in numerum Phoebo modulante referre.

bina mihi positis lucent altaria flammis,

ad duo templa precor duplici circumdatus aestu

carminis et rerum: certa cum lege canentem

mundus et inmenso uatem circumstrepit orbe

uixque soluta suis inmittit uerba figuris.

quem primum interius licuit cognoscere stellas

munere caelestum? quis enim condentibus illis

clepisset furto mundum, quo cuncta reguntur?

quis foret humano conatus pectore tantum,

inuitis ut dis cuperet deus ipse uideri,

sublimis aperire uias imumque sub orbem

et per inane suis parentia finibus astra?

tu princeps auctorque sacri, Cyllenie, tanti.

per te iam caelum interius, iam sidera nota

nominaque et cursus signorum, pondera, uires,

maior uti facies mundi foret et ueneranda

non species tantum sed et ipsa potentia rerum,

sentirentque deum gentes qua maximus esset.

quin natura dedit uires seque ipsa reclusit

regalis animos primum dignata mouere

proxima tangentis rerum fastigia caelo,

qui domuere feras gentis oriente sub ipso,

quas secat Euphrates, in quas et Nilus inundat,

qua mundus redit et nigras super euolat urbis;

tum qui templa sacris coluerunt omne per aeuum

delectique sacerdotes in publica uota

officio uinxere deum, quibus ipsa potentis

numinis accendit castam praesentia mentem,

inque deum deus ipse tulit patuitque ministris:

hi tantum mouere decus primique per artem

sideribus uidere uagis pendentia fata.

singula nam proprio signarunt tempora casu

longa per assiduas complexi saecula curas,

nascendi quae cuique dies, quae uita fuisset,

in quas fortunae leges quaeque hora ualeret,

quantaque quam parui facerent discrimina motus.

postquam omnis caeli species redeuntibus astris

percepta in proprias sedis, et reddita certis

fatorum ordinibus sua cuique potentia formae,

per uarios usus artem experientia fecit

exemplo monstrante uiam speculataque longe

deprendit tacitis dominantia legibus astra

et totum aeterna mundum ratione moueri

fatorumque uices certis discernere signis.

nam rudis ante illos nullo discrimine uita

in speciem conuersa operum ratione carebat,

et stupefacta nouo pendebat lumine mundi:

tum uelut amissis maerens, tum laeta renatis

sideribus, uariosque dies incertaque noctis

tempora, nec similis umbras iam sole regresso,

iam propiore, suis poterat qua discere causis?

necdum etiam doctas sollertia fecerat artis,

terraque sub rudibus cessabat uasta colonis;

tumque in desertis habitabat montibus aurum,

ignotusque nouos pontus subduxerat orbis;

nec uitam pelago nec uentis credere uota

audebant; se quisque satis nouisse putabant.

sed cum longa dies acuit mortalia corda,

et labor ingenium miseris dedit, et sua quemque

aduigilare sibi iussit fortuna premendo,

seducta in uarias certarunt pectora curas,

et quodcumque sagax temptando repperit usus,

in commune bonum laeti commenta dederunt.

tunc et lingua suas accepit barbara leges,

et fera diuersis exercita frugibus arua,

et uagus in caecum penetrauit nauita pontum,

fecit et ignotis linter commercia terris.

tum belli pacisque artis commenta uetustas;

semper enim ex aliis alias proseminat usus.

ne uulgata canam: linguas didicere uolucrum,

consultare fibras et rumpere uocibus anguis,

sollicitare umbras imumque Acheronta mouere

in noctemque dies, in lucem uertere noctis.

omnia conando docilis sollertia uicit.

nec prius imposuit rebus finemque modumque

quam caelum ascendit ratio cepitque profundam

naturam rerum et causas uiditque quod usquam est:

nubila cur tanto quaterentur pulsa fragore,

hiberna aestiua nix grandine mollior esset,

arderent terrae solidusque tremesceret orbis,

cur imbres ruerent, uentos quae causa moueret,

peruidit soluitque animis miracula rerum

eripuitque Ioui fulmen uirisque Tonanti

et sonitum uentis concessit, nubibus ignem.